با درود...

 نوشتار دوم را هم از دانشنامه هایی انگلیسی چکیده برگردان کرده ام. این متن به باورهای آیین مانوی می پردازد. امیدوارم درباره هنر مانوی هم مقاله هایی در خور بیابم و ترجمه کنم.

با سپاس...

آیین مانوی مهمترین نمونه از باورهای گنوسی محسوب می شود. ابتدا مختصری درباره این مسلک توضیح می دهیم. گنوستی سیسم نوعی گرایش دینی و فلسفی در شرق بود که در قرن اول پس از میلاد پدیدار گشت و در دین های مسیحی و یهودی تاثیری بزرگ به جای گذاشت. این تاثیر در سده های بعدی در این دو دین رفته رفته کمتر شد اما نوع تفکر گنوسی باقی ماند و در دین هایی دیگر نمود یافت.  امروزه اموزه های گنوسی را تنها در یک فرقه مذهبی بزرگ می توان یافت:  اسماعیلیه. مفهوم تقیه هم ریشه ای گنوسی دارد. آیین زنده دیگری که تاثیر باورهای گنوسی را به خوبی نشان می دهد  دینی است به نام مندائیه که پیروان بسیار کمی دارد. آنها در جنوب ایران، استان خوزستان، و بیشتر در عراق زندگی می کنند. این دین به زمان پیش از مسیح باز می گردد. آنها پیامبران ابراهیمی را تا  یحیای (یوحنا) تعمید دهنده می پذیرند . مهمترین کنش دینی آنها غسل تعمید است که باید هر روز انجام دهند از این رو همواره نزدیک رودخانه ها ساکن می شدند. گفته می شود این آیین حدود شصت هزار پیرو دارد.

نام "گنوسی" ریشه یونانی دارد وبه  معنی دانش است. مشخصه ایین گنوسی دوگانگی در باور است. بدین معنی که انان معتقد بودند همه مفاهیم از تضاد بین دو نیرو درک می شوند؛ نور یا نیکی، و تاریکی یا بدی. انها باور داشتند که  ریشه همه چیز نیرویی روحانی و متعالی است اما فساد رخ داده و نیروهایی در مرتبه پایین به وجود آمده اند که حاصلش آفرینش مادی انسان در این جهان است؛ جایی که روح انسان به بند کشیده شده است. رستگاری از راه پرورش معنوی و بی توجهی به تن و وابستگی های مادی به دست می آید.

دین مانوی از مهم ترین و بزرگ ترین نمونه های تفکر گنوسی در تاریخ است. در این آیین جهان و همه موجودات نتیجه نبرد بین نیکی و بدی محسوب می شوند.  مظهرنیکی خدا و نماد بدی تاریکی است. این دو نیرو از یکدیگر مستقلند ولی در جهان با هم می امیزند. بیشتر انسان ها از بدی آفریده شده اند اما نور  خدایی در همه هست و این می تواند انها را از تاریکی مادی تن رهایی بخشد.  در این آیین آفرینش  حادثه کیهانی است که نیروهای نیکی برای دفاع در برابر تاریکی و نیروهای بدی رقم زده اند. جهان نیز خود رزمگاهی بین نیکی و بدی است. خورشید و ماه به باور دین مانی هودج هایی هستند که نور را از جایگاه خدا به جهان مادی می آورند و بر می گردانند. درون هر انسانی نور خدایی هست و او می تواند این با این دانش ذاتی که گنوسیس خوانده می شود با شهوت و حسد بجنگد و به رهایی حقیقی برسد. این دانش باید به کمک خرد درونی و نیز به یاری پیامبرانی چون مسیح، بودا و مانی کشف و آشکار شود.

روحانیان آیین مانوی

در آیین مانی نظام طبقاتی دیده می شود؛ برگزیدگان و افراد عادی.  برگزیدگان فقط شامل مردان می شدند؛ البته فقط مردانی که نور را درون خویش یافته و آن را از جسم جدا کرده اند. انها نه ازدواج می کردند، نه گوشت می خوردند، نه شراب می نوشیدند، ونه شغلی انتخاب می کردند بلکه فقط به موعظه دینی می پرداختند. افراد عادی در این دین زندگی معمولی داشتند با این تفاوت که از داشتن تعداد زیاد فرزندان منع می شدند چون در ان صورت نور خدایی به مقداری کمتر بین افرادی بیشتر تقسیم می شد. دسترسی افراد عادی به تعالیم دینی محدودتر بود.  مانی گویا در هند عقیده تناسخ را به باورهای ایین خود افزود. بنابراین افراد عادی امید داشتند در زندگی بعدی جزو طبقه بر گزیده باشند. نمی دانیم بر چه پایه ای فردی می توانست به طبقه برگزیدگان وارد شود ولی به نظر می رسد اموزش دینی و پیشینه خانوادگی می توانسته است دو عامل مهم باشد.

 این آیین حوزه گسترش بسیار بزرگ داشته است؛ در آسیا تا چین و در اروپا تا بریتانیا و نیز در شمال افریقا به سرعت پیشرفت کرده است. یکی ازمعروف ترین کسانی که  به این دین معتقد بوده اگستین قدیس است که به مدت نه سال با این آیین زندگی می کرده است. او بعدا به مسیحیت گروید ویکی از تاثیرگذارترین انسانهای تاریخ شد. اما بعد از مسیحی شدن با آیین مانوی و مانویان دشمنی بسیار ورزید.

گسترش آیین مانوی بین سالهای 300 تا 500 پس از میلاد